Son moitos os libros que temos lido até o de agora nos que, a través dos ollos dun neno, descubrimos o que resta da vida despois dunha guerra. A presa, de Oé, De cómo o soldado repara o gramófono, de Stanisic…e non será o último. A visión única que nos achega a interpretación da adultez desde esa distancia de respecto e incomprensión dos nenos, é imprescindible para tinxir ao lector de imparcialidade, de prudente afastamento dos prexuízos e dos coñecementos que levamos sobre o tema, a nosa experiencia, que filtra a calquera lectura que fagamos. Para procurar a complicidade tamén é imprescindible.

Pan Negro distáncianos, en plena posguerra española, dos bandos vencedor e vencido. Os ollos de Andrés quedan apegados á incomprensión do abandono, mesturados cos anos novos do xogo e do asombro. Cos seus curmáns, disfruta dunha infancia típica rubindo ás árbores da masía, indo á escola e espertando ao mundo dos adultos dunha maneira precipitada tras da morte do seu pai na cadea.

Diferenciados ese micromundo infantil en movemento cara á adolescencia, de olladas fugaces á vida dos maiores, e ese outro de adultos que case non prestan atención aos cativos mentres maduran, interactúan Andrés e a súa familia. Unha avoa contestataria e interesada no progreso ao mesmo tempo que na tradición, que cre en Europa e no poder da prensa tanto como no trasno que habita a casa e visita os nenos polas noites. Un pai ausente, encadeado polas súas ideas e unha nai que ten que vivir e traballar no pobo das fábricas do sacrificio e da alienación. Os tíos, as tías, os frades camilos e os tuberculosos que toman o sol espidos no horto da freguesía e que fan espertar os ollos sutilmente á consciencia do corpo e da súa vulnerabilidade…

A guerra é unha sombra e unha excusa para medrar e adentrar os nenos as auténticas relacións humanas. En canto se abandonan as polas da randeeira e os pantalóns e saias curtas dan lugar a vestidos máis longos, a hipocrisía aparece, os nenos xa non son tan nenos, a inocencia é xa outra cousa, indefinida, e o mundo é un lugar máis definido, máis limitado e adusto. Nada do que levaba o neno nos ollos fica senón é para acodir á memoria e mesturala coa ficción, amasando, coa receta dos tempos, un pequeno pan negro.